Белгілі саясаттанушы Дос Көшім осыдан бірер жыл бұрын «Самұрық -Қазына» ӘАҚ-на барғанда, БАҚ беттерінде «кім-кімге және не үшін керек болды?» деген екі ұдай пікір пайда болған еді. Бүгін саясаттанушы біздің газетіміздің тілшілерімен сұхбат барысында ұлтшылдықты (жағымды бағыттағы, өзін-өзі қорғау бағытындағы ұлтшылдықты) күшейтуіміз керектігін, оның ішінде қазақтармен жұмыс істеуді жоғары деңгейге көтеруіміз қажет екенін алға тартты.
Дереккөз: "Айқын" газеті
– Дос аға, мемлекеттік қызмет секторына қарасты құрылым – «Самұрық-Қазына» ӘАҚ әлеуметтік серіктестік орталығында біраз уақыт «ат шалдырып» қайттыңыз. Әлеуметтің жағдайына билік өкілдері қонақтаған терезеден қарауға мүмкіндік болды сізде ... Халықтың әлеуметтік тұрмысындағы өзгерістер жайлы не айтасыз? Ілгерілеушіліктер бар ма?
– «Самұрық-Қазына» ӘАҚ жанындағы «Әлеуметтік әріптестік орталығында» бір жарым жыл жұмыс істеп, өндіріс орындарындағы әлеуметтік мәселелерді, еңбек даулары мен оның алдын алу мәселелерінен біршама хабардар болдым. Қоғамдық-саяси жұмыста жүрген азаматтар үшін өмірдің бұл жағын да білген жөн деп ойлаймын. Мен бірақ «билік өкілдері қонақтаған терезеден» емес, жұмысшылардың жатақханасы мен төменгі деңгейдегі басшылықтың кеңсесінің терезесінен қараған сияқтымын. (Айта кетуім керек, қызметімнен отбасылық жағдайға байланысты өз еркіммен кеттім).
Кез келген мәселе салыстырумен өлшенеді ғой, сондықтан басқа ірі компанияларға («Қазақмыс» сияқты) қарағанда «Самұрық-Қазынадағы» әлеуметтік жағдайды қанағаттанаралық деуге болады. Біздің орталықтың тұрақты түрде жүргізіп отыратын әлеуметтік зерттеу жұмыстарының нәтижесі де осыны көрсетеді. Алайда қоғамда болып жатқан барлық өзекті мәселелердің «Самұрықты» да айналып өтпейтіні талассыз шындық, сондықтан жалақының төмендігі, ақшаның құнсыздануы мен бағаның көтерілуі – бәріміздің басымыздағы жағдай.
– Еліміздің солтүстік өңіріндегі босап қалған елдімекендер жайлы ақпараттар соңғы кезде көп айтылып кетті. Есіңізде болса, Серік Ахметов үкіметі қабылдап кеткен №248 қаулыда шеттегі қандастарымызды нақ сол өңірлерге қоныстандыру мәселесін көтерген еді. Жақында Үкіметте қандастарымызды 14 облысқа қоныстандыруға рұқсат бергені белгілі болды. Қалай ойлайсыз, біз іргемізді шеттен келген қандастарымыздың әлеуетімен бекітіп алған жөн бе еді? Үкіметтің әу бастағы ұстанымының өзгеруіне не себеп болды деп ойлайсыз?
– Біріншіден, адам құқығының басты шарттарының бірі – тұратын жерін өздерінің таңдап алуы. Сондықтан қазақ жеріне келгендерді «мына жерде тұрасың, ал мына аймаққа бармайсың» деу – ақылға сыймайтын талап. Екіншіден, солтүстік өңірлерде тұрғындардың азайып бара жатқаны – бүгінгі күні ғана белгілі болған мәселе емес. Билік бұл мәселені 90-жылдардан бері көріп те, біліп те келеді, бірақ бізде мемлекеттік деңгейде алдын ала жоспарлау мүлдем жоқ, бір күннің мәселесінен аса алмаймыз. Үшіншіден, оралмандарды немесе оңтүстіктің тұрғындарын солтүстікке қоныстандыру арқылы бұл мәселені – халықтың азаюын шешу – мүмкін емес деп ойлаймын.
Олар ол жерді қазақтандыра ма, әлде өздері бес жылдан кейін орыс болып кете ме, білмеймін. Меніңше, адамдарды солтүстікке қоныстандырудың басты әдісі – материалдық ынталандыру болуы керек. Мысалы, Кеңес өкімет кезінде Сібірде тұрып жұмыс істейтін адамдарға үш-төрт есе артық жалақы төлейтін. Әңгіме көшіп барғандардың жолақысын төлеу, төменгі пайызбен қарыз беру, т.б. жеңілдіктер ұсыну емес, нақты ақшамен тұрақтандыру.
Тағы бір мәселені айта кеткен дұрыс сияқты: егер ол жерге қазақтілділер келіп қоныстана бастаса, халыққа қызмет көрсету саласындағы қызметкерлердің барлығын мемлекеттік тілді білуге міндеттеу керек. Осыдан төрт жыл бұрын Курчатов қаласындағы «Нұрлы көш» бағдарламасымен келген оралмандармен кездесу өткіздім. Олардың айтуынша, нан сұрап алудың өзі үлкен қиыншылық сияқты, дүкенші – орыс тілді, әкім – орыс тілді, ал бұлар мемлекеттік тілді ғана біледі... Сондықтан қазақтілділерді қоныстандыру кешенді жоспарлауды қажет етеді.
– Қазақтың Әлиханы «Біздің кемшілігіміз – әркім тарих арқалатқан жүкті белгілі жерге апармай, соңындағыларға тастап кететіндігі» дейді. Әлихан айтып кеткен уақыттан қаншалықты өзгердік, қаншалықты алға жылжыдық?
– Біздің кемшілігіміз – тәуелсіздігімізді орнатып, бірақ сол тәуелсіздікті не үшін алғанымызды білмей отырғанымыз! Бірде мен «Алаш» партиясының бағдарламаларын сараптап, қазір тәуелсіздік алғаннан кейін солардың қаншасы жүзеге асқанына сараптама жүргіздім де, жағамды ұстадым. Тек біреуі – жеке мүфтият болу туралы мәселе ғана жүзеге асыпты. Осы жылдардың ішінде не билік жүйесін, не ұлттық мәселелерді өзгерте алмадық.
– Ұлтты біріктіретін не? Немесе бізге қандай ұлтшылдық керек?
– Ұлтты біріктіретін – ұлттық идея. Ал бүгінгі ұлттық идеяны, өз басым – қазақ мемлекетін құру идеясы деп түсінемін. Бұл мемлекеттің азаматтарының ұлтына, дініне, т.б. қарамай саяси-азаматтық құқықтар бірдей болады, бірақ жердің – қазақтікі екені, мемлекеттік тілдің – қазақтікі екендігі, мемлекетті құрушы ұлттың қазақ халқы екендігі мойындалады. Бұл – бүкіл әлемдік тәжірибеден өткен, қарапайым тарихи шындыққа негізделген, талассыз ақиқат.
– Қазақстанның мемлекеттігіне күмәнмен қарайтындар көбейген кез. Оларға өре тұрып, қарсылық білдірген жөн бе, әлде «ит үреді, керуен көшеді» деген лепеспен үндемей жүре берген дұрыс па?
– Әрине, оларға мемлекеттік тұрғыдан, ресми деңгейде жауап берген дұрыс болар еді. Бірақ олар – үнсіз... Оларды дәлел айтып, түсіндіріп, жөнге келтіру де мүмкін емес. Демек, біздің жұмысымыз – өзіміздің азаматтарға бағытталуы шарт. Кейде мен солардың сандырақтары біздің ұйқыда жатқан азаматтарымыздың намысын оятуға да таптырмас құрал ма деп ойлаймын.
– Болып жатқан аса күрделі үдерістер мен үрдістерді қазақ мүддесі, қазақ мемлекетінің мүддесі тұрғысынан дұрыс талдап, осыдан дұрыс сабақ алу, нәтиже шығару, әрекет ету керек сияқты бізге...
– Құдайға шүкір, біздің ішкі мәселеміз – қанағаттанарлық деңгейде. Егер Ресей мен Украинадағы жағдай бізде де қайталануы мүмкін десек, біздер тез арада осы мәселеден сабақ алып, алдын алу ісіне кірісуіміз керек. Меніңше, мемлекеттік деңгейде алдын алу жұмыстары басталған да сияқты. Сепаратизмге қарсы бірнеше заңдарға қосымшалар енгізілді. Бірақ бұл шаралардың жеткіліксіз екені де белгілі. Өз басым орыс тілді аймақтардағы әскер, ұлттық қауіпсіздік, полиция, атқару органдарының басшылықтарын қайта қарауымыз қажет деп тапқан жағдайда ауыстыруымыз қажет деп ойлаймын.
Просмотров материала: 1 849
