Қаратау баурайындағы Қатын қамал үңгірі жайлы не білеміз?

Алып Тянь-шань тауының батыс бөлігінің жалғасы – қарт Қаратау. Қалың қатпарлы Қаратаудың соңғы сілемдері Қызылорда облысының Жаңақорған ауданына жетіп жығылады. Бұл тауды ел арасында «қазыналы Қаратау», «қарт Қаратау», «әулиелі Қаратау» деп те атайды.

Қарт Қаратау әбден қартайған, жасы келген адам секілді. Шөгіп, мүжіліп, аласарып бара жатқан тау. Ғалымдар Қаратаудың пайда болғанына миллиондаған жылдар өткенін айтады. Бұл жерден талай рет су ағып, ағаштар бүршік жарып, қаншама ұрпақ алмасса да, құпиясы мен тарихы әлі де тереңде жатыр.

Ежелгі адамдар осы таудың қойнауында мекен еткен деген деректер бар. Оған дәлел – тасқа қашалып салынған таңбалы суреттер. Бұндай тарихи орындар өте көп. Ғалымдар қола дәуірі мен орта ғасыр аралығында таңбалар салынған деп жорамал жасап жүр. Сол замандағы көшпелі тайпалар өздерінің дәстүрлері мен діни түсініктерін, аңшылық өнерлерін сурет арқылы жеткізгісі келген сияқты.

Бұл мәдени ескерткіштер біздің халқымыздың тамыры тереңде жатқанын, біздің де өзге жұрт секілді тарихымыздың өте кең, ауқымды екенін көрсетеді.

Таудың орташа биіктігі – 1800 м, ұзындығы – 400 км. Ең биік нүктесі Мыңжылқы жотасындағы – Бессаз. Биіктігі – 2176 м. Қаратау қойнауында қазба байлықтың мол қоры бар. Полиметалл,фосфорит,гипс,цемент және т.б.

Қаратаудың солтүстік-шығыс пен оңтүстік-батыс жоталарын тау аралық ойыс бөліп тұрады.Тау протерозой мен палеозойдың жыныстарынан құралған және бұл жерде мезозой мен кайназойдың әктас, құмтастары, сазды шөгінділері де кең тараған. Жер бедері құрғақшылық жағдайда қалыптасқан. Тұрақты ағып жатқан ірі өзендері жоқ. Тау жотасының беткейлері үлкенді-кішілі шатқалдармен тілімденген. Тастары қара қошқыл көк түсті болып келеді.

Көктем шыға тау баурайы гүлдерге толып кетеді. Қызғалдақтар мен сарғалдақтар жайнап, кілемдей төселіп өседі. Көктем кезінде мектеп оқушылары тауға саяхат жасап, табиғатын тамашалайды. Қызыл кітапқа кірген қызғалдақтардың түрлерін де көруге болады. Әрине, оларды жаппай теріп алуға болмайды.

Атақты итальяндық саяхатшы Плано Карпини 1246 жылдары шығысқа саяхат жасаған. Сапар барысында Қаратау өңіріне келіп, сұлу табиғатына тәнті болған. Тау етегіндегі қызғалдақтарға таң қалып, оның тұқымын өзімен бірге ала кеткен деседі. Әлемді тамсандырған сұлу қызғалдақтардың ерте кезде Қаратаудың баурайынан жеткізілгені жөнінде жорамал жасауға негіз бар. Голландиялықтар әлемге экспорттайтын қызғалдақтарының отаны Қазақстан екенін жоққа шығармайды .

Тауға бара қалсаңыз, оның тастарына, табиғатына қарап, өткен тарих көз алдыңа келеді. Сырғып жылдар, ғасырлар өтсе де, Қаратаудың құпиясы мен сыры ашылмаған қойнаулары әлі де бар. Тарихи өлке әлі талай сыр шертері сөзсіз. Бұл аймақ өткен заманды көзімен көрді. Жоңғар шапқыншылығы кезінде қиян-кескі соғыстар болған. Қазақта «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деген сөз содан қалған. «Қаратаудың басынан көш келеді, көшкен сайын бір тайлақ бос келеді» деген өлең жолдары да бар емес пе?

Жаңақорған ауданының тұсындағы Қаратауда «қатын қамал» деп аталатын үлкен үңгір бар. Үңгір туралы ел арасында тарихи оқиғалар таралған. Бұл жер қалың қазақ еліне жаугершілік заманда қорған болған. Қазақ халқының басына күн туған жаугершілік заманда, осы Қаратау аңғарлары Сыр халқына үлкен пана болған деседі.Жоңғарлардың толассыз шабуылы халықты әбден қалжыратып, қажытты.

Жаудың қанды шеңгелінен қашқан халық тау басындағы үңгірлерге тығылды. «Қатын қамал» үңгіріне бала-шағасы бар қырық шақты қыз-келіншекті апарып паналатады. Үңгір биік шыңның басында. Жерден тұрып қарасаң, көрінбейді. Қия жерде орналасқан. Үңгір табиғи жағдайда пайда болған.

Іші он екі қанат киіз үйдің ішіндей кең, әрі жарық. Салқын үңгірдің табанына үгілу арқылы пайда болған, майда ұлпа тозаңдар төселген. Үңгірдің ішкі жағында саңылау бар. Саңылаудан өтсең қырық кісілік бөлме тәрізді орын бар. Одан ары тау ішілік дәлізге жалғасады. Бұл жердің «қатын қамал» аталып, зұлмат заманда қаншама аналар мен аруларға қорған болуы – ұрпақ үшін ұмытылмас тарихи оқиға.

Қарт Қаратаудың тарихы өте тереңде. Қатпарлы тас қабаттары таусылмайтын сыр шертеді. Болашақта бұл өңірде үлкен зерттеу жұмыстары боларына кәміл сенемін.

Туған еліміздің әрбір өлкесі мен аймағының табиғаты өте керемет-ақ. Менің елім – қазақ елінің тарихы мәңгі жасай берсін!

Айдана БАУЫРЖАНҚЫЗЫ
№173 мектеп-лицейдің
8 сынып оқушысы
Алматы қаласы
Жетекшісі: Динара Ахметова

Рейтинг	Регион	Аким
219022	Алматинская область
146708	Туркестанская область
108999	Восточно-Казахстанская область

Рейтинг	Регион	Аким
339	Алматинская область
195	Туркестанская область
180	Северо-Казахстанская область

« Апрель 2024 »
Пн	Вт	Ср	Чт	Пт	Сб	Вс
1	2	3	4	5	6	7
8	9	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30

Мы в соц сетях:

Қаратау баурайындағы Қатын қамал үңгірі жайлы не білеміз?

Поделиться материалом

Другие материалы по теме

По читаемости

По материалам